Shockschade na het ‘Hoogeveen-arrest’: nog altijd wisselende feitenrechtspraak

In de nacht van 7 juni op 8 juni 2015 hoorde een flatbewoner in Hoogeveen hoe er bij zijn onderbuurvrouw ‘iets’ over de reling viel. Dat ‘iets’ bleek de achtjarige dochter van deze onderbuurvrouw te zijn. Het meisje viel tien verdiepingen naar beneden en overleed.

De vader van het meisje is in het mortuarium geconfronteerd met het levenloze lichaam van zijn dochter. De val had een schokkende, destructieve impact op haar lichaam gehad. Als gevolg van deze confrontatie met het lichaam van zijn dochter is bij de vader een posttraumatische stressstoornis (‘PTSS’) vastgesteld. Hij vorderde schadevergoeding op grond van shockschade. In de strafzaak tegen de moeder van het meisje (de ‘onderbuurvrouw’) werd uiteindelijk tot aan de Hoge Raad geprocedeerd. In 2022 wees de Hoge Raad het arrest dat inmiddels bekend staat als het ‘Hoogeveen-arrest’.

Ik wil meer weten over letselschaderecht

Shockschade: grond voor aansprakelijkheid

De term ‘shockschade’ kan je op het verkeerde been brengen. Shockschade is namelijk geen schade. Shockschade is een grond voor aansprakelijkheid en kan bestaan uit zowel materiële als immateriële schade (smartengeld). Dat betekent dat bijvoorbeeld ook de kosten voor de psycholoog óf gemiste inkomsten doordat de benadeelde enige tijd niet kon werken, kunnen worden vergoed.

Wanneer shockschade wordt toegekend, betekent dit dat de rechter ervan uit gaat dat er onrechtmatig is gehandeld richting degene die hier aanspraak op maakt. Dat lijkt misschien logisch, maar dat is het niet.

Iemand die aanspraak maakt op shockschade, is namelijk zelf niet het directe slachtoffer. Vaak gaat het om een familielid of andere naaste. Denk aan het Hoogeveen-arrest. Het meisje is het directe slachtoffer van de doodslag, maar de vader krijgt schadevergoeding. Hoe dat precies zit, leg ik je in dit blog uit.

Shockschade voor Hoogeveen

Voor het Hoogeveen-arrest, was het Taxibus-arrest uit 2002 de leidraad voor shockschade. In deze zaak werd een vijfjarig meisje aangereden door een taxibus. Eén van de wielen reed hierbij over het hoofdje heen. De schedel raakte beschadigd en de inhoud van de schedel kwam naast het hoofdje op de weg. De moeder rende naar haar dochter toe, zag de schedelinhoud voor braaksel aan en probeerde het hoofdje van haar dochter te draaien. Toen haar hand vrijwel volledig in de schedel van de dochter verdween, besefte zij pas dat ze de schedelinhoud van haar dochter vasthad.

Deze gruwelijke zaak was voor de Hoge Raad de directe aanleiding om shockschade in het leven te roepen. De Hoge Raad formuleerde een aantal vereisten:

1. Er moet een verkeers- of veiligheidsnorm geschonden zijn;
2. Er moet sprake zijn van een directe confrontatie met het ongeval/misdrijf óf met de gevolgen hiervan;
3. Er moet sprake zijn van geestelijk letsel (een DSM-5 stoornis, vastgesteld door een psycholoog).

Bij het Taxibus-arrest lag de nadruk op het confrontatiecriterium. Je moest als naaste het misdrijf of het ongeval hebben gezien óf je moest de directe nasleep op de plaats delict hebben gezien.

Dit vereiste leidde tot een wisselende feitenrechtspraak. Want wat doe je met ouders die hun om het leven gebrachte kind ‘pas’ in het mortuarium zagen en hierdoor PTSS opliepen? Was dan wel of niet voldaan aan het confrontatievereiste? In principe niet, maar de feitenrechter begaf zich wel op glad ijs wanneer hij toch shockschade toekende.

Shockschade sinds Hoogeveen

De uiteenlopende visies over de shockschade waren voor de Hoge Raad reden om zijn rechtspraak over shockschade te ‘preciseren’. In feite is het juridisch kader van shockschade flink versoepeld.

Er moet nog wel een confrontatie zijn, maar daar worden geen harde eisen aan gesteld. Ook moet er nog steeds sprake zijn van geestelijk letsel, maar de (straf)rechtspraak leert ons dat een vermoeden van PTSS, vastgesteld door de huisarts, voldoende is.

Het belangrijkste verschil is dat shockschade na het Hoogeveen-arrestgezichtspunten kent in plaats van harde vereisten. De rechter moet de volgende omstandigheden meenemen in zijn afweging:

• De aard, toedracht en de gevolgen van de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad, waaronder de intentie van de dader en de aard en de ernst van het aan het primaire slachtoffer toegebrachte leed;
• De wijze waarop het secundaire slachtoffer wordt geconfronteerd met de jegens het primaire slachtoffer gepleegde onrechtmatige daad en de gevolgen daarvan;
• De aard en hechtheid van de relatie tussen het primaire slachtoffer en het secundaire slachtoffer.

Wisselende feitenrechtspraak

In juni 2024 stond één van mijn zaken op zitting bij de rechtbank in Breda. In juli 2024 stond dezelfde zaak op zitting bij de rechtbank in Rotterdam, vanwege de betrokkenheid van een minderjarige verdachte. Gek genoeg heb ik in dezelfde zaak, bij twee verschillende rechtbanken, twee compleet verschillende vonnissen gekregen.

De rechtbank in Breda wees de shockschadeclaim af. De benadeelde had bedacht moeten zijn op de confrontatie, toen hij live ging meekijken met de camerabeelden waarop het strafbare feit te zien was. Ook had het slachtoffer geen fysiek letsel. Daarmee kón er geen sprake zijn van shockschade. De gezichtspunten werden in dit vonnis meer als vereisten gebruikt.

De rechtbank in Rotterdam dacht er gelukkig anders over. Op basis van het dossier stond vast dat het live waarnemen van de overval, een hevige emotionele schok teweegbracht. Alle gezichtspunten werden onderling afgewogen en de rechtbank kende shockschade toe.

De unieke situatie waarbij twee rechtbanken twee verschillende vonnissen wijzen in eenzelfde zaak, legde wederom bloot hoe wisselend de feitenrechter met shockschade omgaat. Wat dat betreft is er na het Hoogeveen-arrest weinig veranderd. Toch kunnen veel meer benadeelden aanspraak maken op shockschade. Dat is een ontwikkeling die wij als slachtofferadvocaten alleen maar kunnen toejuichen.

Vragen?

Heb je vragen over dit blog? Of ben jij of één van jouw naasten slachtoffer geworden van een ongeval of misdrijf? Neem gemakkelijk contact op met mij of één van onze ervaren slachtofferadvocaten van de sectie Letselschaderecht. Wij helpen graag!

Ik ga contact opnemen