Overmacht door corona pandemie

Het coronavirus leidt bij bedrijven tot veel vragen, ook over de gevolgen voor hun lopende (contractuele) verplichtingen. De hoofdregel is namelijk: afspraak is afspraak, ook in tijden van een crisis. In deze blog zal ik de vraag beantwoorden wat de gevolgen zijn, indien gemaakte afspraken als gevolg van het coronavirus niet of tijdelijk niet meer nagekomen kunnen worden.

Bekijk ook onze pagina met de meest gestelde vragen over het coronavirus.

Niet of tijdelijk niet kunnen nakomen

Op het moment dat een bedrijf haar verplichtingen uit hoofde van de door haar gesloten overeenkomst niet of tijdelijk niet kan nakomen, speelt de vraag in hoeverre die situatie aan het bedrijf kan worden toegerekend. Indien het niet nakomen van de afspraken niet te wijten is aan de schuld van het bedrijf en dit ook niet binnen haar risicosfeer ligt, zal sprake zijn van overmacht. Het bedrijf is in die gevallen van overmacht niet aansprakelijk voor eventuele schade.

Hoewel de wederpartij van dit bedrijf geen schade kan verhalen, kan zij in het meest verstrekkende geval wel de overeenkomst beëindigen. Daarbij is dan van belang dat de niet-nakoming voldoende ernstig is om de beëindiging te rechtvaardigen. Zo zal een overeenkomst met een leverancier van goederen niet zonder meer ontbonden kunnen worden, als deze leverancier door gebrek aan personeel slechts enkele dagen later levert. Daarnaast kan de wederpartij zijn eigen (betalings)verplichting opschorten gedurende de periode dat de overmachtssituatie voortduurt.

Om te bepalen of een beroep op overmacht mogelijk is, is allereerst van belang om te achterhalen wat daarover in de achterliggende overeenkomst en/of de van toepassing zijnde algemene voorwaarden is opgenomen.

De definitie ‘overmacht’?

Veelal is de overeenkomst en/of de van toepassing zijnde algemene voorwaarden een bepaling opgenomen waarin wordt uitgelegd welke omstandigheden kwalificeren als overmacht en wat de gevolgen daarvan zijn. In de praktijk zijn dergelijke bepalingen vaak ruim omschreven en wordt daaronder in ieder geval verstaan: oorlog, revolutie, brand, weersomstandigheden, natuurrampen, oproer, staking, rekwisitie en overheidsmaatregelen.

Ingeval niets is overeengekomen (of geen schriftelijke afspraken zijn gemaakt) voor wat betreft het zich voordoen van een overmachtssituatie, dienen partijen terug te vallen op het toepasselijke recht.

Het Nederlands recht bevat in artikel 6:75 BW een definitie van het begrip overmacht en in de wet zijn ook de rechtsgevolgen van een overmachtssituatie beschreven. In artikel 6:76 BW wordt een overmachtssituatie als volgt gedefinieerd:

‘Een tekortkoming kan de schuldenaar niet worden toegerekend, indien zij niet is te wijten aan zijn schuld, noch krachtens wet, rechtshandeling of in het verkeer geldende opvattingen voor zijn rekening komt’.

Voorbeelden van overmacht

De vraag is vervolgens of de uitbraak van het coronavirus en alle negatieve gevolgen die dit virus met zich heeft gebracht zonder meer is onder te brengen onder de bepaling zoals deze is opgenomen in de overeenkomst en/of de van toepassing zijnde algemene voorwaarden. Hetzelfde geldt ingeval er niets is opgenomen en teruggevallen dient te worden op de wettelijke omschrijving van overmacht.

Zo zal een horecagelegenheid zich op het standpunt kunnen stellen dat de verplichte sluiting valt onder overheidsmaatregelen en zodoende sprake is van overmacht wanneer een partij of diner niet door kan gaan. Anders is het wanneer deze horecagelegenheid een afnameverplichting is overeengekomen met de brouwerij of een leverancier. De verplichte sluiting maakt namelijk niet dat niet meer afgenomen kan worden. Enkel de vraag naar de zaken is afgenomen. Met andere woorden: er kan nog steeds worden afgenomen, maar dat is voor de horecagelegenheid niet gewenst. In dat geval is er geen sprake van overmacht.

Een andere voorbeeld is een schrijver die, net als wij advocaten, ook vanuit thuis kan werken aan zijn boek. Een schrijver zal zich gelet daarop niet snel op overmacht kunnen beroepen als hij zijn boek niet tijdig aanlevert. Dit is ook logisch, want de getroffen maatregelen treffen hem niet in zijn werkzaamheden.

Een aannemer die een bouwproject (of fase) niet tijdig kan opleveren, omdat als gevolg van ziekte veel personeel uit voorzorg thuis blijft, zal wel eerder een beroep kunnen doen op overmacht.

Zoals als uit de hiervoor genoemde voorbeelden al blijkt, zal van geval tot geval bekeken moeten worden of een beroep op overmacht mogelijk is.

Geen beroep op overmacht mogelijk?

Is een beroep op overmacht niet mogelijk, dan zou een beroep op onvoorziene omstandigheden kunnen worden gedaan om te bewerkstelligen dat de overeenkomst wordt gewijzigd of geheel of gedeeltelijk wordt beëindigd. 

Bij onvoorziene omstandigheden gaat het om omstandigheden die zich pas voordoen nadat de overeenkomst werd gesloten en waarin contractspartijen niet hebben voorzien. Pas als de onvoorziene omstandigheden dermate ernstig zijn dat ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst niet mag worden verwacht, kan de rechter ingrijpen. 

Ook hier is het afhankelijk van de omstandigheden van het geval of het coronavirus en alle negatieve gevolgen die dit virus met zich heeft gebracht, kwalificeert als een onvoorziene omstandigheid. Uit de rechtspraak volgt in ieder geval dat een financiële of economische crisis niet kwalificeert als een onvoorziene omstandigheden. 

Tot slot

Alles overziend hangt het van alle feiten en omstandigheden van het geval af of een geslaagd beroep op overmacht of onvoorziene omstandigheden kan worden gedaan als gevolg van het coronavirus en alle negatieve gevolgen die dit virus met zich heeft gebracht. 

Heb je als bedrijf vragen over het coronavirus en overmacht en onvoorziene omstandigheden? Neem gerust contact op! We helpen je graag verder.